Podziału majątku możemy dokonać umownie, u notariusza lub w sądzie. Koszty uzależnione są od tego, czy jesteśmy zgodni co do sposobu podziału, od wysokości taksy notarialnej, nieraz także od wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Podziałowi zawsze podlega jedynie majątek wspólny obojga małżonków, natomiast nie dotyczy to majątku osobistego męża i żony, który obejmuje wszelkie dobra zakupione przed zawarciem małżeństwa, otrzymane w wyniku dziedziczenia lub darowizny, odszkodowania za utratę zdrowia lub z tytułu zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę, za wyjątkiem renty z powodu utraty zdolności do pracy.
Do majątku osobistego należą też prawa autorskie i pokrewne, dobra uzyskane jako nagroda za osobiste osiągnięcia, przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, przedmioty użytku osobistego. Najprostszym i najtańszym sposobem podziału majątku jest umowa między stronami, w której znajdują się konkretne ustalenia dotyczące rozdzielenia posiadanych ruchomości, praw majątkowych czy pieniędzy między małżonków.
Podział majątku przed sądem
Zasady ponoszenia kosztów sądowych określa Kodeks postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c. każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Obciążają go zatem koszty tych czynności, których dokonał sam (np. opłata od wniosku czy środka odwoławczego, wynagrodzenie ustanowionego pełnomocnika z wyboru, koszty dojazdu do sądu), ale także czynności podjętych w jego interesie przez sąd z urzędu lub na jego wniosek (np. koszty opinii biegłych).
Z przywołanego przepisu wynika, że w postępowaniu nieprocesowym w zasadzie nie ma podstaw do domagania się przez uczestnika, który poniósł określone koszty, ich zwrotu od pozostałych uczestników. Zasada rządząca kosztami w postępowaniu nieprocesowym, a zatem i w sprawie o podział majątku wspólnego, istotnie odbiega więc od reguły obowiązującej jako dominująca w procesie, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i do celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c.).
Jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. Przyjmuje się, że różny stopień zainteresowania wynikiem postępowania w sprawie o podział majątku wspólnego może występować w sytuacji nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym bądź też w sytuacji różnego zakresu ich interesów, uzależnionego – poza wielkością ich udziałów – także od innych roszczeń rozpoznawanych w sprawach tego rodzaju takich jak: roszczeń z tytułu posiadania rzeczy, pobranych pożytków, dokonanych nakładów czy spłaconych długów itp.
To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Gdy interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie. Sąd w postępowaniu rozwodowym może na wniosek małżonków dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Natomiast po rozwodzie byli małżonkowie mogą złożyć w sądzie rejonowym (miejsca położenia majątku) wniosek o podział. Wysokość opłat o podział majątku jest stała, to znaczy, że nie zależy od wartości ani składu majątku wspólnego i wynosi 1000 PLN. Opłatę należy dokonać przed wniesieniem wniosku na rachunek bankowy odpowiedniego sądu lub naklejając na wniosek o podział majątku znaki sądowe. Dowód dokonania opłaty należy załączyć do wniosku. Brak opłaty będzie skutkował tym, że zanim Sąd podejmie jakąkolwiek czynność nakaże nam wnieść opłatę. Brak reakcji na żądanie sądu spowoduje, że sprawa nie otrzyma dalszego biegu.
Warto wskazać, że w wypadku gdy wniosek o podział majątku zawiera uzgodniony pomiędzy małżonkami projekt podziału tego majątku, opłata sądowa będzie niższa i będzie zamykać się w kwocie 300 PLN. Powyższe regulacje wynikają wprost z art. 38 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych tj.
„1. Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. 2. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych.”.
Należy także zaznaczyć, że podczas rozprawy sędzia może podjąć decyzję o wycenie majątku, zlecić mediacje lub inne dodatkowe formy rozwiązania sporu. Każda z nich w znaczącym stopniu wpływa na wysokość poniesionych opłat.
Podział przed notariuszem
Łagodniejszym i szybszym rozwiązaniem, jest podział majątku dokonywany przed notariuszem. Jeśli strony zgadzają się ze sobą i dokładnie wiedzą jak podzielić wiążące ich aktywa, niezbędne będzie sporządzenie odpowiedniej umowy. Pamiętajmy, że wizyta u notariusza jest obowiązkowa jeśli chcemy dokonać zgodnego podziału majątku wspólnego w skład którego wchodzi chociażby jedna nieruchomość. Tego rodzaju podział wiąże się oczywiście z zapłatą określonej taksy notarialnej – jej wysokość możemy oczywiście każdorazowo negocjować z notariuszem.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości określa bowiem maksymalne stawki notarialne w zależności od wartości przedmiotu danej umowy (od wartości majątku małżeńskiego). Od pobranych kwot notariusz musi doliczyć podatek VAT w wysokości 23%, który obciąża klienta. Dodatkowo w przypadku, gdy przedmiotem podziału będą jakiekolwiek nieruchomości, użytkowanie wieczyste czy spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu objęte księgą wieczystą, konieczne będzie także uiszczenie opłaty sądowej od wpisu nabywcy w tej księdze. Wniosek o wpis nowego nabywcy na podstawie działu obciążony jest wpisem stałym w wysokości 150 zł.
Ile to potrwa podział majątku?
W przypadku podziału polubownego między małżonkami praktycznie wymaga on jednego lub kilku spotkań oraz – w uzasadnionych przypadkach – jednej wizyty w biurze notarialnym. Okres dochodzenia do porozumienia może być wydłużony, jeśli istnieje konieczność zatrudnienia rzeczoznawcy do wyceny działki, domu, wspólnej firmy lub innej nieruchomości. Zazwyczaj trwa to od kilku do kilkunastu dni. Do tego należy też dodać terminy przygotowania dokumentów notarialnych oraz różne poboczne formalności urzędowe. W rzeczywistości czas trwania podziału majątku zależy zarówno do stopnia skomplikowania sprawy, jak i chęci porozumienia się stron.
Ze względu na wiele wątpliwości, jakie mogą się pojawiać w jej trakcie sąd może odraczać postępowanie na kilka miesięcy, w celu dopełnienia formalności lub powołania eksperta. Często też na długość sprawy wpływa konieczność przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego, z przesłuchiwaniem świadków czy kompletowaniem dokumentacji procesowej. Minusem takiego rozwiązania jest zamrożenie majątku do czasu rozstrzygnięcia sprawy. W tym czasie nie może on być inwestowany i często traci na wartości.